<aside> 🔰
Beeld kan inzicht geven in getallen en dat gebeurt op verschillende manieren. Via vorm en kleur in grafieken (datavisualisatie) en via verhalend beeld in infographics.
Op uiteenlopende manieren leren we zo via beeld ook over data die we niet zelf kunnen waarnemen of verzamelen. Data uit de ruimte, door de tijd heen, uit onze beleving of van onder de grond. Getallen creëren een beeld, bijvoorbeeld van de binnenkant van de aarde.
</aside>
Veel van wat we kennen aan beeld van het heelal, en bijvoorbeeld ook de binnenkant aarde, komt naar ons toe als datavisualisatie - een verbeelding van meetpunten. Je bekijkt zo’n beeld, zonder dat je er misschien bij stil staat dat niemand dit ooit zo waargenomen heeft. Het is verbeelding.
Neem al die fascinerende beelden van de ruimte. Die komen bijna allemaal voort uit een samenwerking tussen de wetenschappers en wetenschaps-illustratoren. Samen proberen zij wat we over de ruimte ontdekken zo begrijpelijk mogelijk te maken. Kunstmatige intelligentie speelt daarin ook een grote rol. Wat je ziet (zoals hieronder) lijken foto’s, maar deze fantastische kleuren zijn toegevoegd om een beetje te kunnen snappen wat we zien.
Dus prachtige foto? Of geweldig illustratie? NASA, ESA, A. Barth (University of California - Irvine), and B. Boizelle (Brigham Young University) ; Processing: Gladys Kober (NASA/Catholic University of America) | 4
En vrijwel nooit kijk je naar een snapshot. Alles zou overbelicht zijn. Of juist heel streperig. Deze plaatjes zijn samengesteld uit talloze metingen van verschillende soorten straling. Zeker niet alleen zichtbaar licht, maar ook röntgenstraling, radiogolven en ultraviolet licht. Gemeten op verschillende momenten en met correcties voor de verschillende hoeken, want we gieren sowieso met een enorme vaart door het heelal. Niets staat even stil voor een scherp plaatje. Alleen misschien het Noorderlicht, maar dat speelt zich dus best dichtbij af, in onze eigen lucht vlak boven het aardoppervlak.
Beeld: Dixon Rohr Nasa | 4
Dat we iets kunnen laten zien van de binnenkant van de aarde, komt tot stand via metingen van natuurlijke en kunstmatige aardschokken (seismic waves). Want we kunnen maar een speldeprikje diep boren. De rest kan niet via directe waarneming.
Ook andere verbeeldingen van wat er onder de grond gebeurt zijn bijzonder. Aardlagen in de korst van de aarde, leidingen dicht onder de grond, waterstromen en -helaas- vervuiling.
<aside> 💡
De volgende infographics kan je het beste op groot scherm bekijken:
rivm.nl/water/grondwater (scroll naar beneden)
samentegenvoedselverspilling.nl/en/knowledge-base/impact-voedselverspilling-klimaat
waterforum.net/nederland-onder-de-grond/
En omdat-i zo mooi is: natuurwijzer.naturalis.nl/afbeeldingen/opbouw-aardepng
</aside>
We lopen een paar knelpunten in beeldvorming langs. Bewuste of onbewuste missers, nepnieuws of rare fouten. Regelmatig laten factcheckers zien hoe visuele informatie mis kan gaan in grafieken.
Een van de meest voorkomende fouten in grafieken is het weglaten van de nul-lijn. Hierdoor kunnen verschillen veel groter lijken dan ze in werkelijkheid zijn. In voorbeeld 1. ontbreekt de nul links op de horizontale as. Het linkerplaatje is de originele grafiek, die gaat over een bepaalde economische groei. Deze grafiek begint pas bij 0,55 %. Daardoor is blauw wel drie keer groter dan rood, het lijkt een enorme groei.
In het rechter plaatje beginnen de gekleurde balken zoals dat hoort bij de 0 en zie wat er gebeurt. Het verschil tussen blauw en rood is opeens veel kleiner. De cijfers op de plaatjes zeggen wel allebei 0,1 % groei (van 0,6 % naar 0,7%). Maar wat je ziet geeft links een heel ander gevoel dan rechts. Deze fout ontstond trouwens door een verkeerde standaardinstelling van Excel, een veelgebruikt computerprogramma.
<aside> 👉
Let op de 0! Het weglaten van de nullijn komt veel voor. Ook in het volgende voorbeeld, waar de nul in de verticale as ontbreekt.
</aside>
Voorbeeld 2. gaat over de gemiddelde lengte van mannen in verschillende landen. In het originele plaatje (links) zijn verschillen in beeld veel groter dan de werkelijke lengteverschillen. De verticale as begint daar dan ook bij 5. Bekijk de video op YouTube van de Grafiek Politie, onderdeel van [Nieuwscheckers.nl](http://Nieuwscheckers.nlhttps://nieuwscheckers.nl/gezondheidsorganisatie-patient-uk-maakt-nederlanders-reusachtig-groot/). Zij hebben ook een correcte afbeelding (rechts) van de lengteverschillen gemaakt.De rechtergrafiek start bij 0.
Ook het 3D weergeven van een taartdiagram kan verraderlijk zijn: een taartpunt vooraan lijkt groter dan een taartpunt achteraan. Let op het verschil tussen donkerblauw en oranje.
Het segment van Rotterdam (25%) lijkt groter is dan dat van Amsterdam (28%). Bron: cls.nl | 3.1
Blauw is wel groter dan oranje, maar niet zoveel… Bron https://cls.nl/de-3d-cirkelgrafiek-in-excel-mooi-maar-gevaarlijk/ | 3.1
De getallen toevoegen kan een oplossing zijn, maar het verschil in beeld blijft te groot. Bron: cls.nl | 3.1
<aside> 👉
2D is beter
Bron: Nieuwscheckers.nl | 4
2D (rechts) is gewoon beter voor taartpunt-grafieken. Ook omdat er aan de voorkant in 3D nog een extra verticale rand te zien is, die achteraan natuurlijk mist… Dat maakt de grijze punt nog wat groter. Bekijk hier op Nieuwscheckers een hele lijst met checks bij grafieken. Beetje pittig om te lezen, maar heel nuttig om samen bij stil te staan.
</aside>
<aside> 👁️🗨️ DIT WEET JE NU … over datavisualisatie en infographics
</aside>
Externe links en bronnen >
Verder leren >
15+ menu original - synced blok
[Slim Zoeken](<http://slimzoeken.nu/>) ©2025 door [Maarten Sprenger onder licentie](<http://slimzoeken.nu/over>) [CC BY-NC 4.0](<https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.nl>) Word een Slim Zoeken supporter Docentinformatie