En ook: Moet je alle hoaxes bijhouden? Is dat zelf geen nepnieuws? Bijvoorbeeld: ….
Mediawijsheid gaat ver. Te ver? Hoe belangrijk is dit voor de bovenbouw PO? ‣
15 + synced
<aside> 🔰 Nepnieuws is veel in het nieuws. Terecht of niet?
</aside>
Bespreek wat je ziet op dit plaatje. Let op de karakters.
Nepnieuws is de laatste jaren enorm gegroeid. Het wordt via social media supersnel verspreid. Vooral via TikTok, Insta, X en Facebook; deze media worden volop ingezet om meningen te beïnvloeden. In oorlogen, in verkiezingen, maar ook gewoon keihard als verdienmodel. Overal waar iets te winnen valt.
Hoe ga je om met nepnieuws? Tip 1: Bouw al je algemene kennis. Iemand die goed geïnformeerd is, laat zich minder snel misleiden. Let op: minder snel, want nepnieuws kan heel echt lijken.
Zo oud als de wereld
Nepnieuws heeft altijd bestaan. Vroeger ging het gewoon mondeling. Mensen werden betaald om roddels te verspreiden. Op straat, in de kroeg, aan het hof. Waarom zou je iets dat je hoort van een bekende niet geloven?
Een andere manier om nepnieuws te verspreiden: een serieuze toespraak houden. Hoe geweldiger, hoe grappiger, hoe bozer en met meer overtuiging iemand spreekt, des makkelijker neemt het publiek de boodschap over. Men raakt onder de indruk. Met de vreselijkste oorlogen en vervolgingen als resultaat. Je eigen mening hebben is zo makkelijk nog niet. Nooit geweest.
Nepnieuws heeft veel verschijningsvormen. Toespraken, krantenberichten, tweets, foto's, video's enzovoort. Moderne techniek staat voor niets. Het is nu ook heel eenvoudig om een persoon in een video met zijn eigen lippen andere dingen te laten zeggen dan tijdens de oorspronkelijke opname.
Dit zijn de zogenaamde deepfakes. Ook de klank van de stem kan worden aangepast aan de echte spreker. In speelfilms kon dat met dure digitale technieken al langer. Maar het kostte veel tijd en geld. Deze bewerkingstechnieken worden steeds goedkoper en komen via apps op de markt.
De diepe bewerkingen kunnen nu real time (onmiddellijk) worden uitgevoerd door iedereen.
Ook manipulatie van media is van alle tijden. Maar technisch bewijzen of iets echt of nep is, wordt steeds ingewikkelder. Foto's en video's verliezen aan bewijskracht. Ongetwijfeld worden daar technische oplossingen voor gevonden, maar voorlopig kunnen deepfakes ongemerkt niet echt zijn.
Wat geloof je en wanneer? Wie zijn de mensen die je daarbij helpen? Wat zijn je vertrouwde bronnen? Je gelooft immers ook niet alles wat een wildvreemde op straat aan je vertelt? Maar op je telefoon loopt het snel door elkaar. Neem niet elk bericht serieus. Check de herkomst. Het begint bij jezelf: wat zie ik? Wat lees ik? Waarom zou ik dit willen weten? Veel nieuws komt via via – en juist dan let je niet zo op de herkomst. Dan lijkt de wildvreemde al snel op een bekende. En dat is precies de manier waarop nepnieuws gewoon nieuws wordt.
Nepnieuws is vaak moeilijk te herkennen. De berichten lijken precies op hoe een bericht er normaal uitziet. Je ziet op internet veel nepnieuws-checklists. Maar wanneer gebruik je zo’n lijst precies? En zijn die tips wel uitvoerbaar?
Bruikbare tips
Sommige tips zijn meteen bruikbaar. Niet alleen voor nepnieuws, maar bij alle informatie. De eerste drie tips hieronder kun je toepassen op alles wat je leest en bekijkt, nieuws of geen nieuws.
Complexe tips
Niet alle tips die je leest zijn goed uitvoerbaar. Allereerst omdat je meestal te laat bent…
<aside> 📚 Journalisten gebruiken speciale tools om te kijken of een foto gemanipuleerd is. Dat is werk voor professionals. Zij gebruiken opsporingstechnieken zoals de politie dat doet. Maar de techniek om te vervalsen wordt ook steeds beter. Gelukkig zijn niet alle makers van nepberichten zelf heel professioneel.
</aside>
Er wordt ook soms als tip gegeven dat je moet kijken of het nieuws ook op andere plekken staat. Maar dat is bij nepnieuws wel een probleem. Totdat de nep-ballon is doorgeprikt schrijft iedereen hetzelfde. Ook daarna trouwens: dan vindt het nieuws over het nepnieuws ook weer gretig zijn weg. De krant moet vol en ook journalisten kopiëren graag van elkaar.
Natuurlijk moet je andere bronnen raadplegen. Maar staat ergens precies hetzelfde, in precies dezelfde woorden, dan is het bericht natuurlijk gekopieerd.
Dan is dit beter: kijk bij de professionele Factcheckers of een bericht dat je niet vertrouwd al gecheckt is.
Voorbeeld van nepnieuws kopiëren
In 2017 schreven een paar scholieren een persbericht over de enorme winst die een jongen van zeventien maakte met Bitcoins. Hij had op zijn dertiende 800 euro gekregen van zijn oma en dat geld was nu in Bitcoins 100.000 euro waard. Het persbericht werd geplaatst op persberichten.biz en opgepikt door gooisch.nieuws.nl. Diverse media volgden. Zo misleidden de jongens professionele journalisten die hun bronnen niet controleerden. Een soort witwassen van informatie: een persbericht wordt nieuwsbericht wordt nieuws. En daarna weer ontmaskerd als nepnieuws: in het nieuws. Goeie grap in dit geval! Maar ook een voorbeeld van iets dat vaak gebeurd. Juice-kanalen maakt het trouwens sowieso niet uit wat waar is en wat niet, als je maar iets nieuws kunnen brengen.
De vraag: ‘Wat is de bron?’, is erg lastig te beantwoorden. Bronnen worden vaak niet vermeld. Kijk als je twijfelt aan een bericht bij de professionals. Zij hebben hun beroep gemaakt van het onderscheiden van echt en nep. Ga naar de links bij dit hoofdstuk voor websites zoals nieuwscheckers.nl.
Gebruik de Webcheck om zelf te checken of een website bruikbaar is als informatiebron. Daar komen verschillende van deze tips ook aan bod. En heel belangrijk: Speur zelf altijd naar de makers: van wie is een bericht afkomstig? En let op, check vooral de bron, niet alleen de afzender!
Externe links en bronnen >
Verder leren >
<aside> 🔰 Nepnieuws is veel in het nieuws. Terecht of niet?
</aside>
Bespreek dit plaatje. Let op de karakters.
Nepnieuws is de laatste jaren enorm gegroeid. Het wordt via social media supersnel verspreid. Vooral via TikTok, Insta, X en Facebook; deze media worden volop ingezet om meningen te beïnvloeden. In oorlogen, in verkiezingen, maar ook gewoon keihard als verdienmodel. Overal waar iets te winnen valt.
Hoe ga je om met nepnieuws? Tip 1: Werk aan je algemene kennis. Iemand die goed geïnformeerd is, laat zich minder snel misleiden. Let op: minder snel, want nepnieuws kan heel echt lijken.
<aside> <img src="/icons/target_blue.svg" alt="/icons/target_blue.svg" width="40px" />
Gebruik vooral vertrouwde bronnen die je samen in de klas hebt onderzocht.
</aside>
Nepnieuws heeft altijd bestaan. Vroeger ging het gewoon mondeling. Mensen werden betaald om roddels te verspreiden. Op straat, in de kroeg, aan het hof van de koning. ‘Zeg heb je al gehoord van …?’ En zeg nou zelf, waarom zou je iets dat je hoort van een bekende niet geloven?
Een andere manier om nepnieuws te verspreiden: een serieuze toespraak houden. Hoe geweldiger, hoe grappiger, hoe bozer en overtuigender iemand spreekt, des makkelijker neemt het publiek de boodschap over. Mensen raken onder de indruk. Met de haat, oorlog en vervolging als resultaat. Je eigen mening hebben is zo makkelijk nog niet. Nooit geweest.
Er zijn mooie voorbeelden om te snappen hoe makkelijk je voor de gek gehouden kunt worden.
snoepchip, een chip op je voortand die via een app bijhoudt hoeveel je snoept. Fijn voor ouders en tandartsen.Nepnieuws heeft veel verschijningsvormen. Toespraken, krantenberichten, tweets, foto's, video's enzovoort. Moderne techniek staat voor niets. Het is nu ook heel eenvoudig om een persoon in een video met zijn eigen lippen andere dingen te laten zeggen dan tijdens de oorspronkelijke opname.
Dit zijn de zogenaamde deepfakes. Ook de klank van de stem kan worden aangepast aan de echte spreker. In speelfilms kon dat met dure digitale technieken al langer. Maar het kostte veel tijd en geld. Deze bewerkingstechnieken worden steeds goedkoper en komen via apps op de markt.
De diepe bewerkingen kunnen nu real time (onmiddellijk) worden uitgevoerd door iedereen.
Ook manipulatie van media is van alle tijden. Maar technisch bewijzen of iets echt of nep is, wordt steeds ingewikkelder. Foto's en video's verliezen aan bewijskracht. Ongetwijfeld worden daar technische oplossingen voor gevonden, maar voorlopig kunnen deepfakes ongemerkt niet echt zijn.
Wat geloof je en wanneer? Wie zijn de mensen die je daarbij helpen? Wat zijn je vertrouwde bronnen? Je gelooft immers ook niet alles wat een wildvreemde op straat aan je vertelt? Maar op je telefoon loopt het snel door elkaar. Neem niet elk bericht serieus. Check de herkomst. Het begint bij jezelf: wat zie ik? Wat lees ik? Waarom zou ik dit willen weten? Veel nieuws komt via via – en juist dan let je niet zo op de herkomst. Dan lijkt de wildvreemde al snel op een bekende. En dat is precies de manier waarop nepnieuws gewoon nieuws wordt.
Nepnieuws is vaak moeilijk te herkennen. De berichten lijken precies op hoe een bericht er normaal uitziet. Je ziet op internet veel nepnieuws-checklists. Maar wanneer gebruik je zo’n lijst precies? En zijn die tips wel uitvoerbaar?
Sommige tips zijn meteen bruikbaar. Niet alleen voor nepnieuws, maar bij alle informatie. De eerste drie tips hieronder kun je toepassen op alles wat je leest en bekijkt, nieuws of geen nieuws.
<aside> 😅 Let ook hierop. Is iets een grap? Grappenmakers versturen ook graag nepnieuws. De grappen kunnen bedoeld zijn om mensen wakker te schudden. Of gewoon om ergens de draak mee te steken. Dat heet satire. Websites als De Speld in Nederland, Raaskalderij in Vlaanderen of The Onion in Amerika doen dat. Soms is satire zo goed dat lezers er intrappen ook al staat er ‘grap’ boven. Ze vertellen het als echt nieuws door.
</aside>
De vraag: ‘Wat is de bron?’, is erg lastig te beantwoorden. Bronnen worden vaak niet vermeld. Kijk als je twijfelt aan een bericht bij de professionals. Zij hebben hun beroep gemaakt van het onderscheiden van echt en nep. Ga naar de links bij dit hoofdstuk voor websites zoals nieuwscheckers.nl.
Gebruik de Webcheck om zelf te checken of een website bruikbaar is als informatiebron. Daar komen verschillende van deze tips ook aan bod. En heel belangrijk: Speur zelf altijd naar de makers: van wie is een bericht afkomstig? En let op, check vooral de bron, niet alleen de afzender!
<aside> 👁️🗨️ DIT WEET JE NU … over nepnieuws
in bewerking
</aside>
Externe links en bronnen >
Nepnieuws op: Start.slimzoeken.nu
Factcheckers op: Start.slimzoeken.nu
Datums op: Start.slimzoeken.nu
Verder leren >
datums:
De datum checken is makkelijker gezegd aan gedaan. Onder aan een site staat vaak een jaartal. Dat wordt hier niet bedoeld, en het zegt ook niet zoveel, want niet iedereen houdt dit goed bij. Bedoeld wordt de datum bij een bericht. Maar alleen op de grote platforms staat zeker een datum vermeld, en wat nog belangrijker is, daar kan de datum niet gemanipuleerd worden door de gebruikers. En op veel losse websites staat vaak helemaal geen datum bij een artikel. Daar ga je ook niet zo maar achter komen tenzij je zoekspecialist wordt. Want het kan wel: Google houdt bij wanneer een webpagina voor het eerst op internet gepubliceerd werd.
Extra documentatie:
.......
Juist! Op sociale media. Trek je plan dus qua informatie.
......