Of ga naar Leerkrachtinformatie PO
Terug naar Handleiding en FAQ
<aside> ❗ Dit is een proefversie van Slim3, alleen voor testers - svp beperkt verspreiden (dus niet op social media posten). Graag slimzoeken.nu/online als referentie gebruiken.
</aside>
<aside> 👉 Veel elementen waar ik invulling aan geef, staan in deze mooie UVA Kennisclip over digitaal lezen glashelder op een rij.
</aside>
<aside> 🗣 Omgaan met zoekmachines, informatie bijeengebracht door kunstmatige intelligentie in chatbots en kennis over informatief internet is heel actueel en verdient veel meer aandacht dan het nu krijgt!
</aside>
In de lijstjes met aanwijzingen over zoeken op internet staan vaak dit soort tips: “Je moet wel de juiste zoekwoorden gebruiken” of “Zoek naar de datum en de bronnen van de bron” en “Check altijd alles bij minstens drie bronnen”. Hoe je dat dan precies doet, staat er vaak niet bij.
Leren omgaan met online informatie is cruciaal in deze tijd. Wat krijg je op je telefoon, je tablet of je laptop zo opeens onder ogen? Is het grappig? Belangrijk? Waar was je naar op zoek?
Zoekeducatie is essentieel in een tijd waarin iedereen bewust en onbewust eindeloos het internet gebruikt om wat dan ook te weten te komen.
Educatief auteur Maarten Sprenger houdt zich al zo’n vijftien jaar in verschillende hoedanigheden bezig met zoekvaardigheden. Aanvankelijk als docent, daarna als curator bij een educatieve zoekmachine en als auteur. Ondanks een overvloed aan mediawijsheid komt leren zoeken op dit nog steeds nauwelijks structureel aan de orde. Zoekeducatie verdient brede aandacht van alle docenten in elk onderwijssegment.
Zoekeducatie is het leren gebruiken van online informatie en zoekmachines.
Het idee dat het antwoord op elke vraag met één druk op de knop te vinden is op internet, is een wijdverbreide mythe. Internet is geen bibliotheek of encyclopedie en zeker geen kinder-encyclopedie. Het is voor een leerling onmogelijk tegelijk te letten op: betrouwbaarheid, volledigheid, doel van een website, leesbaarheid en relevantie. Nog los van de enorme afleiding die je moet weerstaan bij internetgebruik. Bovendien vraagt het formuleren van een gerichte zoekopdracht de nodige ervaring.
Verkeerde informatie leidt tot verwarring. Het is gemakkelijker om iets aan te leren dan om iets af te leren. Zo zijn er mythes over het afstammen van de mens van de aap of het kiezen van achternamen in de tijd van Napoleon. Ook verkeerde beeldspraak kan leiden tot jarenlange misverstanden: watermoleculen voorstellen als watermannetjes die tegen een drijvend voorwerp aanduwen om de wet van Archimedes uit te leggen is misleidend. (Zwemmen ze dan in het water, kunnen ze ook een andere kant opduwen?). Onderwijs hoort gebaseerd te zijn op gedegen informatie, juist ook in het basisonderwijs. De eerste keer dat je ergens over leert (’priming’) is vaak cruciaal.
<aside> 💡 En in tegenstelling tot wat je regelmatig in het onderwijs hoort, is de sociale encyclopedie Wikipedia een prima bron om als naslag te gebruiken. Mensen die zeggen dat iedereen het zomaar kan veranderen roepen maar wat. Op de meeste Wiki-pagina’s waar je iets aan verandert wordt meteen gereageerd; de Wikipedianen en de automatische bots van Wikipedia doen uitstekend werk om de kwaliteit hoog te houden.
Wikipedia is in academisch onderzoek niet toegestaan als primaire bron en er staan ook inderdaad wel eens fouten in (of eerder: niet alles is 100% up-to-date of volledig). Maar als naslagwerk wordt bijvoorbeeld de Engelstalige versie ook in de universitaire wereld gebruikt vanwege de kwaliteit. De foutmarge kwam in een klein onderzoek (over farmaceutische lemma’s) zelfs lager uit dan de Encyclopedia Brittanica, terwijl de omvang vele malen groter is.
Zelf bijdragen aan Wikipedia? https://www.vanduurenmedia.nl/EAN/9789463560795/Schrijven_voor_Wikipedia
</aside>
Pinboard: bookmarks for slimzoeken tagged 'wikipedia+betrouwbaarheid'
Lees ook Wat is de waarde van Wikipedia?
’Google het maar even’, kan echt niet meer. Het is zonde van de tijd van een leerling/student. Lesgeven in zoeken (zoekvaardigheden) en ondersteunende tools zijn daarbij beide even belangrijk. Wist je dat het grootste deel van informatief internet voor veel leerlingen onbruikbaar is? Dat komt door:
Punt 3. en 4. samen leveren op dat maar een kleine 20% van de pagina’s die een kind te zien krijgt bij googelen bruikbaar is. T.w. informatief + ‘redelijk begrijpelijk/eenvoudig’ + goeie bron (geen webshop).
Net zoals schoolboeken kwaliteitsinformatie leveren, hoort de basis van internet in de klas ook betrouwbaar en begrijpelijk te zijn. Begin dus bij vertrouwde bronnen en leg uit waarom ze vertrouwd zijn. Leg samen een lijstje aan. Hier staan eerste tien als referentie aan het boek Slim Zoeken 2. Een complete keuze, onderverdeeld per schoolvak, vind je op:
Vertrouwde bronnen voor acht tot twaalf jaar
<aside> 💡 Mijn credo is dat je als leerkracht bij elke online bron die je laat zien in de klas vertelt:
</aside>
Bronnen met elkaar vergelijken is erg hoog gegrepen (is een hogere orde vaardigheid die je eind Havo/VWO leert). Minstens drie bronnen gebruiken is dan ook vooral belangrijk bij een onderzoek. Algemeen uitgangspunt voor het basisonderwijs; gebruik meerdere bronnen als in: ‘haal niet al je informatie uit dezelfde bron’. Dat is alvast een goede start. Dubbelchecken kan verder nooit kwaad, maar daar zit wel een flinke adder onder het gras: op internet wordt enorm veel gekopieerd en dat herkennen is evenmin een basisvaardigheid voor een leerling in het basisonderwijs.
Van vertrouwde bronnen mag je simpelweg verwachten dat de inhoud grondig gecheckt is door een redactie. Neem dit gegeven mee bij het bepalen van wat jouw/jullie vertrouwde bronnen zijn.
Zoeken op internet is enorm afleidend. Laat leerlingen alleen daarom al samenwerken bij internet-zoeken. Maar ook het voorbereiden, het samenstellen van zoekopdrachten, het beoordelen van de informatie is veel effectiever bij samenwerken. Bovendien valt er veel van elkaar te leren op het gebied van voorkennis en aanpak.
Laat de duo’s na afloop ook weer uitwisselen binnen de hele groep. Bespreek de criteria die aan de orde komen via de 1. De Webcheck
<aside> 💡 Samen bespreken. Waar ben je het over eens, waar zitten de verschillen als je kijkt naar de kwaliteit van een website? Sommige dingen zie je meteen: te veel advertenties. Andere dingen zijn persoonlijk. Wat de één een amateur vindt (geen scheldwoord trouwens), is voor de ander een hobbyist. Maar wat is dan het verschil? Welke informatie kun je meteen overslaan? Leer samen gevoel te krijgen voor wat informatie waard is.
</aside>
Laat leerlingen tussentijds ook bij elkaars werkproces meehelpen, elkaars teksten meelezen. Leerlingen willen bovendien best meepraten over de criteria waar een werkstuk aan moet voldoen. Ze hebben er veel over te vertellen.
Maak van de uitwisseling een vast moment in elke les!
Alle ins en outs van hoe je zoekt staan uitgebreid beschreven in de Zoekroutine. Belangrijkste regel: Gebruik meer woorden in een zoekopdracht en leer nieuwe woorden (de juiste!) tijdens het zoeken. Deze tool wijst zich vanzelf. Hij is ontworpen om regelmatig samen te gebruiken. Om deze manier ontwikkelt een leerling/student routine.
Gebruik de Webcheck om ervaring op te doen met de vragen die je over websites kunt stellen. En dat zijn er nogal wat als je goed nadenkt. Orden de uitkomsten en maak ze bespreekbaar.
De betrouwbaarheid van de websites die je op school gebruikt is essentieel. Een belangrijk maar lastig element in leren zoeken is daarom voor iedereen: Speuren naar de makers.
Laat leerlingen in het begin bijvoorbeeld een standaardlijstje invullen: van welke organisatie of van welk bedrijf is deze site? Is het een krant, of juist een blog van één persoon? Wat wil de persoon of de organisatie van wie deze site is? En wat zou dat voor gevolgen kunnen hebben voor de informatie die ze geven? Wie zoekt naar ‘olieboren’ zal bij Shell iets anders lezen dan bij Greenpeace. Hoe komt dat?
Bekijk informatie zowel vanuit de kant van de makers en als vanuit de kant van gebruikers. Stel vragen.
1. Vanuit de gebruiker
Waarom zoek je precies iets op internet?
2. Vanuit de maker
Waarom plaatsen mensen informatie op het web? Om te delen, te informeren, te amuseren, te showen, te beïnvloeden, of geld te verdienen?
Maak hier een langer lopend onderzoekje van. Bijvoorbeeld gedurende een paar weken.
En welke andere invalshoeken kun je zelf nog bij informatie bedenken?
Onderzoek about-pagina's ofwel: ga op zoek naar de makers.
Bekijk de video: https://www.slimzoeken.nu/speuren/
Maak posters per groep. Gebruik post-it's voor de onderdelen want het is belangrijk de ideeën te kunnen verplaatsen. Wat hoort bij wat?
Laat leerlingen dezelfde informatie op verschillende manieren vertellen of presenteren: wervend, grappig, op een Jeugdjournaal of een Achtuur journaal manier. Neutraal, als een goochelaar met een stalen gezicht, of vol emotie. Laat ze vooraf bedenken wat de actie van het publiek moet zijn. Het gaat niet om de act, maar om de verschillen te onderzoeken.