Home 8-14

Of ga naar Docentinformatie VO/MBO

<aside> 🔰 Dit is een proefversie van Slim3 - nog niet verspreiden svp. Voor jouw leerlingen alleen slimzoeken.nu/po23 als adres gebruiken. De nieuwe site gaat naar verwachting eind 2024 live in de eerste versie.

</aside>

Wat is zoekeducatie en leren omgaan met online informatie?

<aside> 👉 Omgaan met zoekmachines, informatie bijeengebracht door kunstmatige intelligentie in chatbots, en kennis over informatief internet is actueel en verdient meer aandacht dan het nu krijgt.

</aside>

<aside> 👉 Veel elementen waar ik invulling aan geef, staan glashelder op een rij in de mooie UVA Kennisclip over digitaal lezen .

</aside>

<aside> 👉

Veelgestelde vragen

</aside>

Inleiding soorten bronnen en bruikbaarheid voor kinderen

Leren omgaan met online informatie is cruciaal in deze tijd. Wat krijg je op je telefoon, je tablet of je laptop zo opeens onder ogen? Is het grappig? Belangrijk? Kan je het gebruiken om van te leren?

• A. Doe een klein onderzoekje, liefst samen met je klas of met een collega.
• Stel jezelf de volgende vragen

• B. Uitbreiding van dit onderzoekje
• Suggesties
• Werkblad

Internet is geen bibliotheek en geen encyclopedie

Het is een wijdverbreide mythe dat alles op internet te vinden is met één druk op de knop na het intypen van een simpele zoekopdracht of vraag. Internet is geen bibliotheek of encyclopedie en zeker geen kinder-encyclopedie. Internet is in de eerste plaats verworden tot een gigantische koopgoot, waarin gelukkig nog wel wat goudklompjes meegesleurd worden. Maar het is een hele kunst die goudklompjes uit de modder te zeven.

Het is voor een leerling vrijwel onmogelijk tegelijk te letten op betrouwbaarheid, volledigheid, doel van een website, leesbaarheid en relevantie. Nog los van de enorme afleiding die je moet weerstaan bij internetgebruik. Bovendien vraagt het formuleren van een gerichte zoekopdracht of prompt de nodige ervaring.

Priming

Verkeerde informatie leidt tot verwarring. Het is gemakkelijker om iets aan te leren dan om iets af te leren. Zo zijn er mythes over het afstammen van de mens van de aap of het kiezen van achternamen in de tijd van Napoleon. Ook verkeerde beeldspraak kan leiden tot jarenlange misverstanden: watermoleculen voorstellen als watermannetjes die tegen een drijvend voorwerp aanduwen om de wet van Archimedes uit te leggen is misleidend. (Zwemmen ze dan in het water, kunnen ze ook een andere kant opduwen?). Onderwijs hoort gebaseerd te zijn op gedegen informatie, juist ook in het basisonderwijs. De eerste keer dat je ergens over leert (’priming’) is vaak cruciaal.

<aside> 💡 In tegenstelling tot wat je nog regelmatig in het onderwijs hoort, is de sociale encyclopedie Wikipedia best een prima bron om als naslag te gebruiken. Mensen die zeggen dat iedereen het zomaar kan veranderen roepen maar wat. Op de meeste veranderingen aan Wikipedia-pagina’s wordt meteen gereageerd; de Wikipedianen en de automatische bots van Wikipedia doen uitstekend werk om de kwaliteit hoog te houden.

Wikipedia is in academisch onderzoek inderdaad niet toegestaan als primaire bron en er staan ook inderdaad wel eens fouten in (of eerder: niet alles is 100% up-to-date of volledig). Maar als naslagwerk wordt bijvoorbeeld de Engelstalige versie ook in de universitaire wereld gebruikt vanwege de kwaliteit. De foutmarge kwam in een klein onderzoek (over farmaceutische lemma’s) zelfs lager uit dan de Encyclopedia Brittanica, terwijl de omvang vele malen groter is.

Daarnaast is zomaar googelen geweldige tijdverspilling voor een kind, terwijl beginnen bij Wikipedia ondanks het relatief hoge leesniveau vaak een goed opstapje geeft. Zeker wat betreft het vinden van nieuwe zoekwoorden. Bovendien is Wikipedia not-for-profit.

En nee, Wikikids is niet de kinderversie van Wikipedia; het staat juist wel vol fouten. Zie WikiKids Review

</aside>

Bronnen en externe links >

Raindrop.io — All in One Bookmark Manager

Lees ook: Wat is de waarde van Wikipedia?

Lesgeven over zoeken

<aside> 🔰

’Google het maar even’, kan echt niet meer. Het is zonde van de tijd van een leerling of student. Lesgeven in zoeken en de inzet van ondersteunende tools is daarom belangrijk.

Bespreek vooral wat vertrouwde bronnen zijn en waarom ze vertrouwd zijn.

</aside>

Wist je dat een groot deel deel van web voor leerlingen erg lastig bruikbaar is is? Dat komt onder andere hierdoor:

1. Basisonderwijs: bij de meeste informatie wordt voorkennis gevraagd die de basisschoolleerlingen pas in het voortgezet onderwijs zullen kunnen opdoen;
2. Alle leerlingen: internetinformatie is bijna nooit onderwijsgerelateerd. Dat wil zeggen: vaak ontbreekt de consistente kennisopbouw waar een leerling baat bij zou hebben. Alle websites zien er ook weer anders uit.
3. Zeker 60% van de internetinformatie heeft een commerciële insteek. Zo’n 10% van de pagina’s die we in ons eigen onderzoek als zoekresultaat kregen is zelfs een webshop. Daarnaast staan pagina’s vol advertenties en promotionele informatie, soms nauwelijks te onderscheiden van de werkelijke content.
4. Google biedt geen hulp bij het beoordelen van de betrouwbaarheid van websites. Ook bij het gebruik van chatbots en aanverwante tools is permanent evaluatie nodig.

Beginnen met zoeken bij vertrouwde bronnen

Net zoals schoolboeken kwaliteitsinformatie leveren, hoort de basis van internet in de klas ook betrouwbaar en begrijpelijk te zijn. Begin dus bij vertrouwde bronnen en leg uit waarom ze vertrouwd zijn.

Leg samen een lijstje van vertrouwde bronnen aan. Hier staan eerste tien als referentie aan het boek Slim Zoeken 2. Een complete keuze, onderverdeeld per schoolvak, vind je op:

Vertrouwde bronnen voor acht tot twaalf jaar

<aside> 💡 Vertel bij elke online bron die je laat zien in de klas

• wie verantwoordelijk is voor de inhoud
• wat het doel is van de bron

Bespreek gezamenlijk waarom de getoonde bron wel/niet aan je lijst van vertrouwde bronnen kan worden toegevoegd.

Op deze manier raken leerlingen vertrouwd met het bespreken van bronnen. Alles hierover in de Webcheck.

</aside>

Meerdere bronnen gebruiken

Laat steeds werken in duo’s

Zoeken op internet is enorm afleidend. Laat leerlingen alleen daarom al samenwerken bij internet-zoeken. Maar ook het voorbereiden, het samenstellen van zoekopdrachten, het beoordelen van de informatie is veel effectiever bij samenwerken. Bovendien valt er veel van elkaar te leren op het gebied van voorkennis en aanpak.

Uitwisseling

Laat de duo’s na afloop ook weer uitwisselen binnen de hele groep. Bespreek de criteria die aan de orde komen via de Webcheck.

<aside> 💡 Samen bespreken. Waar ben je het over eens, waar zitten de verschillen als je kijkt naar de kwaliteit van een website? Sommige dingen zie je meteen: te veel advertenties. Andere dingen zijn persoonlijk. Wat de één een amateur vindt (geen scheldwoord trouwens), is voor de ander een hobbyist. Maar wat is dan het verschil? Welke informatie kun je meteen overslaan? Leer samen gevoel te krijgen voor wat informatie waard is.

</aside>

Laat leerlingen tussentijds ook bij elkaars werkproces meehelpen, elkaars teksten meelezen. Leerlingen willen bovendien best meepraten over de criteria waar een werkstuk aan moet voldoen. Ze hebben er veel over te vertellen.

Maak van de uitwisseling een vast moment in elke les.

Onderzoek in de klas naar online informatie

• Onderzoek met de Webcheck gericht informatieve websites ;
• Verzamel de uitkomsten op post-its (online/offline);
• Bespreek de uitkomsten in groepjes;
• Hergroepeer alles in zelfgekozen categorieën;
• Bespreek de groepsbevindingen klassikaal;
• Laat gedurende het schooljaar het gebruik van de Webcheck tool regelmatig terugkeren;
• Leg een verzameling Vertrouwde Bronnen met de klas aan;
• Moedig leerlingen aan de bevindingen ook thuis te bespreken. Of gebruik de Webcheck op een ouderavond.

Betrouwbaarheid

De betrouwbaarheid van de websites die je op school gebruikt is essentieel. Een belangrijk maar lastig element in leren zoeken is daarom voor iedereen: Speuren naar de makers.

Laat leerlingen in het begin bijvoorbeeld een standaardlijstje invullen: van welke organisatie of van welk bedrijf is deze site? Is het een krant, of juist een blog van één persoon? Wat wil de persoon of de organisatie van wie deze site is? En wat zou dat voor gevolgen kunnen hebben voor de informatie die ze geven? Wie zoekt naar ‘olieboren’ zal bij Shell iets anders lezen dan bij Greenpeace. Hoe komt dat?

Het perspectief

Bekijk informatie zowel vanuit de kant van de makers en als vanuit de kant van gebruikers. Stel vragen.

1. Vanuit de gebruiker

Waarom zoek je precies iets op internet?

• Om van te leren - en wat is dat dan?
• Of om te lachen, te genieten, en om de tijd door te komen als je je verveelt?
• Om te kunnen delen en door te geven? (Kijk eens wat ik tegen kwam!)
• Om iets te kunnen beoordelen voor je het gaat kopen?
• Wat kun je nog meer bedenken?

2. Vanuit de maker

Waarom publiceren mensen informatie op het web? Om te delen, om te informeren, te amuseren, te showen, te beïnvloeden, of om geld te verdienen? Maak hier een langer lopend onderzoekje van. Bijvoorbeeld gedurende een paar weken. Bespreek eerst een aantal van deze vragen:

• Hoeveel informatieve websites ken je eigenlijk? Wanneer gebruik je ze? Geven die websites originele informatie (zelf gemaakt), hoe kun je dat zien?
• Welke doelen kun je onderscheiden op de websites die je gebruikt en hoe kun je die doelen groeperen?
• Welke websites ken je die je willen beïnvloeden? Welke soorten beïnvloeding ken je?
• Waar komt informatie op Instagram of Tiktok vandaan? Staan er wel eens makers, bronnen, moedersites gelinkt op een kanaal?
• Kan gratis goed zijn?
• Wat vind je van betaalde informatie? Is kwaliteit wel of niet verbonden met ervoor moeten betalen? Kan de journalistiek bestaan zonder abonnees?
• Is alles wat je ziet begrijpelijk genoeg? Waarom wel/niet?

En welke andere invalshoeken kun je zelf nog bij informatie publiceren bedenken?

Welke beroepen hebben te maken met informatie?

Onderzoek about-pagina's ofwel: ga op zoek naar de makers.

Bekijk de video: https://www.slimzoeken.nu/speuren/

• Kan je de makers vinden bij elke bron die je gebruikt? Zo nee, wat dan?
• Welke beroepen worden er vermeld? Welke achtergrond hebben de makers van een website/videokanaal?
• Probeer meer informatie over deze beroepen te vinden.
• Deel de beroepen in groepen in. Bijvoorbeeld rond design, inhoud of productie (dat is: wie maakt het mogelijk dat dit bestaat).
• Kun je je verplaatsen in de makers? In wie kun je je makkelijk verplaatsen? In wie helemaal niet?

Suggesties

• Vertel bij elke bron (tekst of video) wie het maakt en wat het doel is van de bron. Lees samen ook: ‣
• Gebruik dit grid https://sprenger.stackstorage.com/s/tooldoel01 om samen in de klas een onderzoekje te doen naar verschillende zoekbedoelingen (zoekintenties). Laat leerlingen de keuze bearumenteren voor een bepaalde tool om een bepaald soort informatie te vinden. Zo bouw je belangrijke voorkennis op. Pas de informatiewens (links) naar behoefte aan. Het gaat bij het gebruik van dit schema niet om het invullen (er is geen goed/fout), het gaat om de inzichten en argumentatie. Geschikt voor alle leeftijden.
• Maak posters per groep. Gebruik post-it's voor de onderdelen want het is belangrijk de ideeën te kunnen verplaatsen. Wat hoort bij wat?
• Gebruik dit Miro-board en laat voorbeelden bedenken bij deze vragen.
• Laat leerlingen dezelfde informatie (van een bepaalde bron - of iets wat jezelf geschreven hebt) op verschillende manieren vertellen of presenteren: wervend, grappig, op een Jeugdjournaal of een Achtuur journaal manier. Neutraal, als een goochelaar met een stalen gezicht, of vol emotie. Laat ze vooraf bedenken wat de actie van het publiek moet zijn. Het gaat niet om de act, maar om de verschillen in informatieoverdracht te onderzoeken.
• Werk online via bijvoorbeeld een gratis (proef)account bij Miro (of Padlet). Online tools zijn overigens leuk maar voor online samenwerken in de klas zijn er goede afspraken met de leerlingen nodig. Er is altijd wel iemand in de klas die lollig wil zijn en storende teksten of plaatjes toevoegt.